MENİSKÜS YIRTIKLARI
Menisküsler diz ekleminde yer alan C şeklinde kıkırdak benzeri yapılardır. Diz eklemini oluşturan iki ana kemik olan femur ve tibia arasında yer alırlar. Biri iç diğeri dış olmak üzere her dizde ikişer tane menisküs bulunur.
Menisküsler ne işe yarar?
İki kemik arasında yerleşen menisküsler bir conta gibi görev yaparak eklem kıkırdağını anormal yüklenmelerden korurlar. Dize gelen yüklerin taşınması ve aktarılmasında çok önemlidirler. Ayrıca eklem yüzlerinin uyumluluğunu artırırlar ve eklem sıvısının eklem içi dolaşımına katkıda bulunurlar. Menisküsler olmadığında diz eklemine gelen yükler doğrudan eklem kıkırdağına binerek erken aşınmaya yani osteoartrite yol açarlar. Bu bilgilerin ışığında, günümüzde menisküsleri korumak ortopedistlerin birinci önceliği haline gelmiştir.
Menisküs yırtıkları nasıl oluşur?
Gençlerde ve ileri yaştaki bireylerde menisküs yırtıklarının oluş şekli farklıdır. Gençlerde, menisküsün yırtılması için çok ciddi bir travma gerekir. Bu genellikle sabit ayak üzerinde dönme hareketi sırasında oluşur. Futbol, basketbol, kayak gibi sporlarda oluşan yırtıklar buna örnektir.
Yıllar geçtikçe menisküsler sağlamlık ve esnekliklerini kaybederek “dejenere” olurlar. Dejenere menisküslerin çok daha kolay yırtılabilirler. İleri yaştaki bireylerde basit bir çömelme veya halıya takılma ile menisküs yırtıkları oluşabilir.
Dış menisküs, iç menisküse göre daha hareketlidir, bu nedenle iç menisküs yırtıkları daha sık görülür. Nadir de olsa, menisküslerde doğuştan şekil bozuklukları olabilir. Bu tip menisküsler yırtılmaya daha müsaittir ve çocuk yaşlarda bile belirti verebilir.
Belirti ve şikayetler
Diz içerisinden gelen sesler yırtığın ilk bulguları olabilir. Dizde ödem gelişene dek sporcular oyuna devam edebilir, ya da günlük aktiviteler yapılabilir. Ancak ödem geliştiğin de şikayetler oluşur. Şikayetler 24 – 48 saat içerisinde gelişir.
- Diz de gerginlik ve şişlik
- Eklem hareket açıklığında azalma
- Diz de sıvı toplanması
- Menisküsün yırtık parçası eklem içine düştüğünde takılma, kitlenme.
Menisküs yırtıklarına nasıl tanı konulur?
Menisküs yırtığı tanısına ulaşmak için önce olayın oluş şekli öğrenilmelidir.Travmanın şiddeti ve oluş şekli ek yaralanmalar hakkında ipucu verebilir.
Daha sonra diz muayene edilerek menisküs yırtığı bulguları araştırılır. İyi bir hikaye ve fizik muayene sonrasında menisküs yırtığı tanısı büyük ölçüde ortaya çıkar. Dizdeki aşınma-eskimenin miktarını değerlendirmek ve kemik yapılarda başka bir sorun olup olmadığını anlamak için röntgen grafileri istenebilir. Menisküs yırtıklarının tanısını doğrulamak için son yıllarda en güvenilir yöntem diz ekleminin manyetik rezonans görüntülemesidir (MRG).
MRG’nin menisküs yırtıklarını saptamadaki doğruluk oranı, usulüne uygun çekilir ve deneyimli ellerde değerlendirilirse % 95’in üzerindedir. Ancak tedaviye karar vermede tek belirleyici MRG değildir. Bazı olgularda yırtık olmadığı hale yırtık varmış gibi görüntü elde edilebilir (yalancı pozitif sonuç) ya da tam tersine yırtık olduğu halde MRG’de saptanamayabilir (yalancı negatif sonuç).
Özellikle daha önceden menisküse yönelik cerrahi tedavi yapılmış ise hata payı çok artar ve daha ileri tanısal yöntemlere gerek olabilir. Bu nedenle tedavinize karar verirken doktorunuz sadece MRG bulgularını değil, sizin hikaye ve fizik muayene bulgularınızı da göz önüne alır. Bazı hallerde bu tanı yöntemlerinin hepsi yetersiz kalabilir. Bu durumda artroskopi ile tanı doğrulanır.
Travma sonrası yapılması gerekenler bacağı altına yükseklik koyarak ve destek amaçlı koltuk değneği kullanarak dinlendirmek,buz uygulaması yapmak,oluşacak ödem ve kanamayı sınırlandırmak için bandajlamak ve ilaç tedavisi ile ağrı ve ödemi azaltmaktır.
Yapılan muayene ve tetkikler sonucunda cerrahiye karar verildiyse 2 tip menisküs cerrahisi vardır.
1. Menisektomi(yırtık menisküsün alınması);
En sık uygulanılan diz artroskopik cerrahisidir. Hasarlı menisküs bölümü kesilerek çıkarılır. Küçük yırtıklar da menisküsün de küçük bir bölümü alındığı için hastalarda herhangi bir fonksiyonel kayba neden olmaz. Menisküsün 1/3 kısmının iyileşme şansı olmadığı için alınır. Yine çok parçalı büyük yırtıklar da alınmak zorunda kalınabilir. Menisküs alınmasının avantajı hastaların ameliyattan 4 saat sonra yürümeleri ve 3 hafta sonra spora dönmeleridir.
Dezavantajlar ise menisküsün büyük kısmının yırtık olduğu durumlarda ise menisküsün büyük bir kısmı bazen tamamı alınır ki bu ciddi bir fonksiyonel bozukluğa bağlı zaman içinde diz ağrılarına ve kireçlenmeye neden olabilir. Bu nedenle gereksiz durumlarda menisküsün alınmaması, dikilmesi önerilir. Menisküsün alınmasına bağlı olarak oluşan ağrılı durumlarda genç hastalarda kadavradan menisküs nakli gerekebilir.
2. Menisküs dikilmesi;
Teknik olarak son derece zor ve deneyimli diz cerrahları tarafından yapılması gereken bir işlemdir. Menisküsün 2/3 dış (eklem kapsülüne yakın) kısmı iyileşme potansiyeli gösterir. Yine bu 2/3 lük dış bölge menisküs fonksiyonlarının % 90 ını yapar. Bu nedenle bu bölgedeki yırtıklar mümkün olduğunca dikilmelidir.
Avantajı menisküsün orjinale yakın biçimde iyileşerek uzun vadeli bir diz performansı sağlar. Dezavantajları ise ameliyat sonrası 6 hafta koltuk değneği kullanılması gerekmesi, % 10 dikilen yırtığın iyileşmemesi, spora dönüşün 3 ayı bulmasıdır. Ana kural; dikilebilecek tüm menisküs yırtıkları dikilmelidir, alınmamalıdır.
Menisküs nakli
Menisküsleri ileri derecede hasar görmüş ve tamamen çıkartılması gereken hastalarda, dizdeki aşınmanın önüne geçmek için menisküs dokusun nakli gündeme gelmiştir. Kadavralardan alınan dondurulmuş menisküs dokuları, hastalık taşınmasını önlemek için testleri yapıldıktan sonra nakledilebilir. Ülkemizde henüz uygulaması çok sınırlı olan bu işlemin 10 yıllık takipteki başarısı % 60-80 arasındadır. Oldukça büyük bir cerrahi işlem gerektiren menisküs nakli ile birlikte kemiğe yönelik ameliyatlar da gerekli olabilir. Yapılan testlere rağmen, milyonda üç civarında hastalık taşınması riski vardır.
Başka bir insandan alınan dokular yerine sentetik menisküs dokusunun üretimi ve nakli konusunda çalışmalar devam etmektedir. Bugünkü teknoloji ile sadece kısmi menisküs kayıplarında sentetik menisküs dokuları kullanılabilmektedir.
Ameliyat sırasında ve sonrası süreç;
Hastalar ameliyathaneye alındıktan sonra önce uyutulmakta, steril ortam için ilgili bacak silinmekte ve örtülmekte sonrasında artroskopinin sistemleri kurulmaktadır. Bu ortalama 40 dakika bir zaman gerektirmektedir. Operasyonun deneyimli ellerdeki normal süresi 30 dakika civarındadır. Dizdeki diğer sorunlar (kıkırdak, bağ lezyonları gibi) da aynı anda opere ediliyorsa bu süre uzayabilir. Operasyon sonrası hastalar 30 dakika ayılma odasında bekletilmekte ve sonra da odalarına alınmaktadır.
Menisküsün alınması durumunda; Hastalar odalarına alındıktan sonra 2 saat içinde tamamen uyanık hale gelmektedir. Genellikle fazla bir ağrı olmamaktadır ve basit ağrı kesicilerle tamamen kontrol edilebilmektedir. Hastaların dizinde(kliniklerde uygulama farkları vardır elastik bandaj, bacağa giydirilmiş antiembolik çorap bulunur. 3-4 saat sonra hastalara yemek verilir. Yemek sonrası hastaların ayağa kalkmalarına izin verilir. Ayağa kalkmadan önce 5 dakika kadar oturarak başın dönmediğinden emin olunmalı, baş dönerse uzanarak 1 saat sonra ayağa kalkma yeniden denenmelidir. Destek amaçlı tek koltuk değneği ile basabilir ve dizinizi kontrollü bükebilirsiniz.
10 gün temel kas tonusunu destekleyici ev egzersizleri sonrası kuvvet ve denge egzersizlerine başlanmalıdır.Ortalama 3 hafta sonra aktif antrenman programına başlanabilir.
Menisküs dikişi sonrası;
Menisküs onarımı sonrası iyileşme süreci menisektomi ameliyatına göre daha uzundur.Menisküsün iyileşme süreci sonrası iyileşme dokusunun sağlamlaşması beklenmelidir.Ameliyat sonrası ortalama 2-3 hafta çift koltuk değneği ile kısmi yük verme sonrası 2 hafta tek koltuk değneği ile tam yük verme uygulanır.3. haftadan sonra fizik tedavi başlanır ve spora dönüş 3 ay sürmektedir.
Spora ne zaman dönülür?
- Yaralanmış dizinizi ağrı olmadan tam olarak büküp açabiliyorsanız.
- Diz ve bacağınız sağlam diz ve bacakta karşılaştırılınca normal gücünü kazandıysa.
- Dizinizde şişlik yoksa.
- Topallama olmadan yavaş koşu yapabiliyorsanız.
- Topallama olmadan hızlı koşu yapabiliyorsanız.
- 90 derece yana makaslama hareketlerini yapabiliyorsanız.
- İki bacağınızla ağrısız olarak sıçrama yapabiliyor ve yaralanmış dizinizle ağrı olmadan sıçrama yapabiliyorsanız.
Bir Menisküs Yırtığı Nasıl Korunabilir?
Antrenman döneminde, diz ekleminizi destekleyen kaslarınızı güçlendirir, esnekliğini arttırır ve spora özgü teknik becerinizi geliştirirseniz menisküs yaralanmasını en aza indirebilirsiniz.