ÖN ÇAPRAZ BAĞ ( ACL) YARALANMALARI
ACL, tibianın femura göre öne kaymasını engeller. Aynı zamanda tibianın dönme hareketini de engeller. Ön çapraz bağ aşağıdaki şekillerde yaralanabilir;
- Ani yön değiştirme, diz dönmesi
- Koşarken, kayarken yavaşlama
- Zıplama sonrası yere inerken
- Dize direkt darbe
Spor sırasında meydana gelen ve sporcuların 4 haftadan uzun süre spordan uzak kalmasına neden olan yaralanmalar içinde ön çapraz bağ yaralanmaları birinci sırada yer alır. Ön çapraz bağ yaralanmalarını iç menisküs ve iç yan bağ yaralanmaları takip eder. Amerika Birleşik Devletlerinde yılda yaklaşık 200 bin ön çapraz bağ yaralanması ortaya çıktığı saptanmıştır. Toplumun spora olan ilgisinin artması ile bu sıklığın artması beklenmektedir. Ülkemizde sağlıklı veriler olmamakla birlikte yılda 3 bin civarında ön çapraz bağ yaralanması ortaya çıktığı tahmin edilmektedir.
Belirtiler
Ön çapraz bağınız yaralandığında hemen bir ağrı hissetmeyebilirsiniz. Bununla beraber bir kopma sesi veya diz kontrolünün bozulduğunu genellikle hissedilir. 2-12 saat içinde diz şişer ve ayağa kalkıldığında ağrı olur. Buz uygulaması ve bacağın yukarı kaldırılması ağrı ve şişlik gelişimini azaltır.
Ön çapraz bağ yırtığı ile yürünürse diz kıkırdağı zedelenebilir. Özellikle ayak sabitken vücut döndürüldüğü zaman, kaval kemiği (tibia) sabit kalırken uyluk kemiği (femur) döner. Bu kıkırdak üzerinde öğütücü-yaralayıcı bir etki yapar.
Kadın sporcuların yapısal özelliklerinden dolayı ön çapraz bağ yaralanmaları erkek sporculara göre daha sık görülür. Erişkinlerde yaralanmalar bağın gövdesinden kopması şeklindeyken, çocuklarda yaralanma bağın kemiğe yapıştığı yerden bir parça koparması şeklinde olabilir.
Tanı
ACL yırtıklarının temel tanı ve değerlendirme yöntemi muayenedir. Çeşitli muayene testleri vardır. Özellikle operasyon kararını verdiren stabilite testleri muayene ile yapılmaktadır.
Bu tip diz yaralanmaları olan hastalarda başka kemik patolojilerini tesbit için direkt röntgenler, eklem içi patolojiler için MRG istenebilir. Nadiren bazı vakalarda artroskopik muayene gerekebilir.
Tedavi
Cerrahi ve cerrahi olmayan tedavi alternatifleri vardır.
Cerrahi olmayan tedavi;
Tam olmayan (parsiyel ) yırtıklar
Yaş veya genel olarak düşük fiziksel aktiviteleri olanlar,stabilite testlerinde (pivot shift testi gibi) genel stabilitesi iyi durumda olan
dizlerde cerrahi tedaviye gereksinim duyulmayabilir. Bu tür hastaların ömür boyu uyluk ön ve arka adelelerini (quadriceps ve hamstring) geliştirici düzenli çalışma yapmaları, riskli aktivitelerde özel dizlik kullanmaları önerilir.
Cerrahi tedavi
ACL yırtığı olan aktif ve spor yapmak isteyen hastalarda gereklidir. Zaman zaman diz dönmesine gelişen aktivitesi daha az olan kişiler de dize güveni geri getirmek ve kıkırdak hasarını engellemek için önerilmektedir.
Ameliyat Artroskopik olarak(kapalı yöntemle) yapılmaktadır. Menisküs yırtığı veya başka ek lezyon bulunup bulunmamasına göre ameliyat ortalama 60-90 dakika arasında sürmektedir. Ön çapraz bağ tamiri; kopan bağın uç uca dikilmesi ile tedavi edilebilen bir cerrahi yöntemi değildir. Erişkinlerde ön çapraz bağ, çoğunlukla gövdesindeki lifler ayrılıp parçalanarak yırtılır. Saçaklanmış bir doku şeklindeki bağın tamiri mümkün değildir ve ameliyat sırasında yeni bir doku ile bağın onarılması gerekir. Kopan bağın yerine bağ nakli yapılarak tedavi edilebilmektedir. Bağ nakli için kullanılabilen 2 tip bağ vardır. Birincisi kişinin kendi vucudundan elde edilen bağlar(Otogreft), ikincisi ise kadavradan elde edilmiş olan (Allogreft) bağlardır. Otogreftler vucutta bazı farklı bölgelerden elde edilmele birlikte bu gün sıklıkla uyluk arka adelesi tendonları(Hamstring) kullanılmaktadır. Hamstring tendonları diz eklemi içerisine açılan kemik tüneller içerisine yerleştirilerek değişik yöntemler ile Artroskopik yöntem(kapalı ameliyat) kullanılarak kemiğe tutturulmaktadır.
ACL rekonstrüksiyon ameliyatı sonrası yaklaşık 3 aylık ciddi bir fizik tedavi ve rehabilitasyon programı uygulanır.
3 ayın sonunda kas kuvveti ve kas dengesi açısından uygun olan hastalar düz koşuya başlatılır.4 .ayın sonunda ise antrenmanlara başlanarak 1 ay süre ile antrenman kondisyonu arttırılması hedeflenir.
